1. Bài thơ Bạn đến chơi nhà
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến là một trong những tác phẩm tiêu biểu của văn học Việt Nam thời kỳ trung đại. Với lối viết giản dị, hài hước, nhưng thấm đẫm tình cảm chân thành, bài thơ đã trở thành một tác phẩm tiêu biểu thể hiện tình bạn cao đẹp trong văn học nước nhà.
Nguyên văn bài thơ:
Đã bấy lâu nay bác tới nhà,
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trà không có,
Bác đến chơi đây, ta với ta.
2. Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khuyến
Nguyễn Khuyến (1835–1909), tên thật là Nguyễn Thắng, quê ở làng Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Ông là một nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam, nổi tiếng với danh hiệu “Tam nguyên Yên Đổ,” chỉ việc ông đỗ đầu cả ba kỳ thi: Hương, Hội và Đình.
Nguyễn Khuyến sống trong giai đoạn đất nước chịu ảnh hưởng nặng nề từ sự xâm lược của thực dân Pháp. Vì bất mãn trước cảnh nước mất, nhà tan, ông đã từ quan, chọn cuộc sống ẩn dật ở quê nhà để giữ gìn tiết tháo. Chính trong quãng thời gian này, ông sáng tác rất nhiều tác phẩm phản ánh đời sống thường nhật, tình yêu quê hương đất nước và tình bạn chân thành.
Phong cách sáng tác của Nguyễn Khuyến:
- Nguyễn Khuyến nổi bật với thơ Nôm, đặc biệt là thơ trào phúng và trữ tình.
- Tác phẩm của ông phản ánh tinh thần giản dị, mộc mạc nhưng thâm thúy, sâu sắc.
- Các bài thơ như “Thu điếu,” “Thu ẩm,” và “Bạn đến chơi nhà” được coi là kiệt tác.
3. Hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Bạn đến chơi nhà”
Bài thơ được sáng tác khi Nguyễn Khuyến đã từ quan, trở về quê nhà sống đời ẩn dật. Trong giai đoạn này, ông thường xuyên tiếp đón bạn bè thân thiết, nhưng hoàn cảnh gia đình lúc bấy giờ rất nghèo khó.
Một người bạn thân thiết của ông từ xa ghé thăm, nhưng nhà ông lại không có gì để đãi khách. Tuy nhiên, thay vì cảm thấy áy náy hay tự ti, Nguyễn Khuyến lại dùng chính hoàn cảnh thiếu thốn ấy để sáng tác nên bài thơ này, nhằm thể hiện sự gần gũi, chân thành trong tình bạn.
Ý nghĩa hoàn cảnh sáng tác:
- Hoàn cảnh nghèo khó không làm giảm giá trị của tình bạn.
- Tác phẩm thể hiện tinh thần đậm chất dân gian, với sự giản dị và chân thật.
4. Phân tích chi tiết bài thơ “Bạn đến chơi nhà”
4.1. Câu mở đầu:
“Đã bấy lâu nay bác tới nhà”
Câu thơ mở đầu mang tính chất thân tình, như một lời trách yêu nhẹ nhàng. Từ “bấy lâu nay” thể hiện sự nhớ nhung, mong chờ của chủ nhà đối với bạn mình. Đây không chỉ là câu chào hỏi, mà còn là lời thổ lộ tình cảm.
- Từ “bác” gợi sự thân mật, kính trọng.
- Câu thơ nhấn mạnh mối quan hệ gắn bó giữa hai người.
4.2. Hai câu thực:
“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả khôn chài cá.”
Hai câu này mô tả hoàn cảnh thực tế của gia đình Nguyễn Khuyến. Nhà ông không có người giúp việc (trẻ đi vắng), nhà lại ở xa chợ nên không thể chuẩn bị đồ ăn đón tiếp bạn.
- Hình ảnh “ao sâu nước cả”: Ám chỉ việc muốn đãi bạn món cá nhưng không thể vì ao sâu, nước lớn.
- Nguyễn Khuyến khéo léo dùng những hình ảnh rất đời thường để diễn tả sự nghèo khó.
4.3. Hai câu luận:
“Vườn rộng rào thưa khó đuổi gà,
Cải chửa ra cây, cà mới nụ.”
Hai câu thơ tiếp tục khai thác sự thiếu thốn qua hình ảnh vườn tược. “Rào thưa” và “khó đuổi gà” là những chi tiết bình dị, hài hước, nhấn mạnh sự bất tiện.
- “Cải chửa ra cây, cà mới nụ” tượng trưng cho sự chưa đủ đầy, thiếu thốn.
- Tuy nhiên, cách diễn đạt của Nguyễn Khuyến không gây cảm giác buồn bã mà mang lại sự vui tươi, lạc quan.
4.4. Hai câu kết:
“Đầu trò tiếp khách, trà không có,
Bác đến chơi đây, ta với ta.”
Hai câu kết thể hiện tư tưởng cao đẹp trong tình bạn. Dù không có trà nước hay mâm cao cỗ đầy, điều đáng quý nhất là sự hiện diện của bạn.
- Từ “ta với ta” nhấn mạnh sự gắn kết giữa hai tâm hồn.
- Đây chính là đỉnh cao của tình bạn: không cần vật chất, chỉ cần tình cảm chân thành.
Tổng kết nội dung và nghệ thuật của bài thơ
- Nội dung:
- Thể hiện tình bạn giản dị, chân thành.
- Phản ánh lối sống thanh bạch, giản dị của Nguyễn Khuyến.
- Nghệ thuật:
- Ngôn ngữ đời thường, gần gũi.
- Sử dụng các hình ảnh quen thuộc, mộc mạc.
- Kết hợp hài hước và sâu lắng, thể hiện tài năng của Nguyễn Khuyến.
5. Ý nghĩa của bài thơ trong thời hiện đại
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” không chỉ là tác phẩm văn học mà còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Trong thời đại hiện nay, khi nhiều người đặt nặng vật chất, bài thơ như một lời nhắc nhở về giá trị của tình bạn chân thành. Đôi khi, sự hiện diện của bạn bè đã là điều quý giá nhất.
6. Kết luận
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” là một tuyệt phẩm về tình bạn, thể hiện tài năng và nhân cách cao đẹp của Nguyễn Khuyến. Với ngôn từ giản dị nhưng sâu sắc, bài thơ đã để lại dấu ấn mạnh mẽ trong lòng độc giả nhiều thế hệ, trở thành bài học về tình bạn chân thành và lối sống giản dị.
