1. Bài thơ Cảnh ngày hè
“Bài thơ Cảnh ngày hè” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ Nguyễn Trãi, được trích từ tập thơ “Quốc âm thi tập.” Bài thơ mang vẻ đẹp mộc mạc, giản dị nhưng đầy sức sống, miêu tả cảnh sắc thiên nhiên mùa hè cùng tâm tư của tác giả trước cuộc sống, con người và quê hương đất nước.
Nguyên văn bài thơ (phiên âm Hán – Nôm):
Rồi hóng mát thuở ngày trường,
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương.
Dịch nghĩa:
Rỗi rãi hóng mát suốt ngày dài,
Cây hòe xanh biếc tỏa bóng rợp.
Hoa lựu ngoài hiên phun màu đỏ rực,
Sen hồng trong ao tỏa ngát hương thơm.
Tiếng lao xao từ chợ cá của ngư dân,
Ve sầu kêu rộn trên lầu lúc chiều tà.
Ước sao được gảy khúc đàn Ngu,
Để khắp nơi dân giàu, đủ đầy.
Bài thơ là bức tranh sống động của thiên nhiên và cuộc sống ngày hè, phản ánh tâm hồn yêu thiên nhiên và tấm lòng thiết tha với cuộc sống an lành, no đủ của nhân dân.
2. Giới thiệu về tác giả
Nguyễn Trãi (1380–1442) là một trong những danh nhân văn hóa kiệt xuất của Việt Nam. Ông không chỉ là nhà thơ, nhà văn mà còn là nhà quân sự, nhà chính trị lỗi lạc. Nguyễn Trãi được biết đến với những đóng góp to lớn trong công cuộc kháng chiến chống giặc Minh và xây dựng đất nước dưới triều đại nhà Lê.
Nguyễn Trãi sinh ra tại xã Chi Ngại, huyện Phượng Sơn, lộ Lạng Giang (nay thuộc tỉnh Hải Dương). Ông xuất thân trong một gia đình có truyền thống học vấn và yêu nước. Tài năng của Nguyễn Trãi được thể hiện không chỉ trong lĩnh vực chính trị mà còn qua những tác phẩm văn học kinh điển, để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử văn học Việt Nam.
Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Trãi:
- Bình Ngô đại cáo: Bản tuyên ngôn độc lập hùng hồn của dân tộc.
- Quốc âm thi tập: Tập thơ Nôm xuất sắc, chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc.
- Ức Trai thi tập: Tập thơ chữ Hán giàu triết lý và cảm xúc.
Nguyễn Trãi được UNESCO vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới vào năm 1980.
3. Hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Cảnh ngày hè”
Bài thơ “Cảnh ngày hè” nằm trong tập thơ “Quốc âm thi tập,” được Nguyễn Trãi sáng tác trong giai đoạn ông lui về ở ẩn tại Côn Sơn sau những biến cố chính trị lớn trong triều đình. Đây là thời kỳ ông sống cuộc đời giản dị, thanh đạm, xa rời chốn quan trường.
Trong khoảng thời gian này, Nguyễn Trãi dành nhiều thời gian hòa mình vào thiên nhiên, suy ngẫm về cuộc đời và bày tỏ tấm lòng yêu nước, thương dân thông qua thơ ca. “Cảnh ngày hè” không chỉ là một bài thơ miêu tả cảnh sắc thiên nhiên mà còn phản ánh tâm trạng ung dung, tự tại của tác giả và khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân.
Hoàn cảnh sáng tác bài thơ cũng gắn liền với tư tưởng “an dân,” mong muốn dùng tài năng của mình để xây dựng một xã hội lý tưởng, nơi con người được sống trong hòa bình, thịnh vượng.
4. Phân tích chi tiết bài thơ “Cảnh ngày hè”
4.1. Bức tranh thiên nhiên mùa hè rực rỡ và tràn đầy sức sống
- Mở đầu bài thơ, Nguyễn Trãi khéo léo miêu tả khung cảnh ngày hè bằng hình ảnh cây hòe:
“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương.”
- “Hòe lục” (cây hòe xanh) với những tán lá đùn đùn, rợp bóng gợi lên cảm giác mát mẻ, yên bình.
- Tiếp đến là hình ảnh hoa lựu và hoa sen:
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.”- Hoa lựu đỏ rực như phun sắc màu, sen hồng tỏa hương ngào ngạt tạo nên một bức tranh mùa hè vừa rực rỡ vừa tinh tế. Nguyễn Trãi không chỉ nhìn mà còn cảm nhận bằng tất cả giác quan, từ màu sắc đến hương thơm.
4.2. Hình ảnh cuộc sống lao động bình dị
- Khổ thơ tiếp theo khắc họa âm thanh cuộc sống thường nhật:
“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.”- Âm thanh “lao xao” từ chợ cá, “dắng dỏi” của tiếng ve sầu không chỉ miêu tả nhịp sống sôi động mà còn thể hiện sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người.
- Hình ảnh làng chài và chợ cá gợi lên một bức tranh làng quê thanh bình, nơi con người sống chan hòa với thiên nhiên.
4.3. Tâm trạng và khát vọng của Nguyễn Trãi
- Trong khung cảnh thiên nhiên rực rỡ, nhà thơ bày tỏ khát vọng lớn lao:
“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương.”- Hình ảnh “Ngu cầm” gợi liên tưởng đến khúc đàn của vua Ngu Thuấn – biểu tượng của hòa bình, thịnh vượng. Khát vọng của Nguyễn Trãi không phải là sự hưởng lạc cá nhân mà là ước mong cho nhân dân có cuộc sống đủ đầy, no ấm.
4.4. Nghệ thuật đặc sắc
- Ngôn ngữ sống động, giàu hình ảnh: Nguyễn Trãi sử dụng từ ngữ giàu sức gợi, giúp người đọc hình dung được một bức tranh mùa hè rực rỡ và tràn đầy sức sống.
- Biện pháp đối lập: Tương phản giữa cảnh vật thiên nhiên và tâm trạng tác giả, tạo chiều sâu cảm xúc.
- Tư duy nghệ thuật giàu nhân văn: Tác phẩm không chỉ là bức tranh cảnh vật mà còn là nơi gửi gắm khát vọng về cuộc sống lý tưởng cho nhân dân.
5. Tổng kết
Bài thơ “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi không chỉ là một tuyệt tác miêu tả thiên nhiên mà còn là lời tâm tình, bộc bạch những suy tư và khát vọng cao đẹp của tác giả. Qua bức tranh thiên nhiên rực rỡ, ông không chỉ thể hiện tình yêu thiên nhiên mà còn bày tỏ tấm lòng thiết tha với cuộc sống an bình, ấm no của nhân dân.
Với nghệ thuật ngôn từ tinh tế và tư tưởng nhân văn sâu sắc, bài thơ đã góp phần khẳng định vị trí của Nguyễn Trãi trong lịch sử văn học Việt Nam. Đây là một bài thơ tiêu biểu cho tài năng và tâm hồn cao cả của một danh nhân văn hóa, người luôn đặt dân tộc và nhân dân lên trên hết.
