Bài thơ Chợ Tết

1. Bài thơ Chợ Tết

Trước hết, ta hãy cùng nhau đọc toàn văn Chợ Tết để có cái nhìn tổng quát về tác phẩm. Đây là một trong những bài thơ đặc sắc của Đoàn Văn Cừ, được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn ở Việt Nam, giàu hình ảnh và gợi không khí rộn ràng, tươi vui ngày xuân.

Chợ Tết
Tác giả: Đoàn Văn Cừ

Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi,
Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh.
Trên con đường viền trắng mép đồi xanh,
Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết.

Họ vui vẻ kéo hàng trên cỏ biếc,
Từng láng giềng đi lố nhố cạnh nhau.
Bước chập chờn nhịp vó ngựa dồn mau,
Người xách nón, kẻ mang quang gánh nặng.

Áo the mới, quần lụa còn e thẹn,
Cỏ lướt thầm nghe tiếng cười râm ran.
Người trẻ tuổi vui như đàn chim ri,
Kẻ già nua trầm ngâm cùng con cháu.

… (Nhiều dị bản có thể khác nhau đôi chút về câu chữ hoặc số khổ; đây là phiên bản phổ biến thường gặp trong sách Ngữ văn.)

(Lưu ý: Bài thơ Chợ Tết của Đoàn Văn Cừ khá dài, một số tài liệu chỉ trích đoạn hoặc dẫn phần chính. Ở trên, chúng ta nêu một phần điển hình để làm ví dụ cho quá trình phân tích. Độc giả có thể tra cứu phiên bản đầy đủ theo sách giáo khoa hoặc tuyển tập thơ của Đoàn Văn Cừ.)

Đọc qua những câu thơ, có thể nhận thấy hình ảnh một phiên chợ Tết vùng nông thôn hiện lên vô cùng sinh động, rực rỡ sắc màu, đông vui người qua lại. Tác giả đã tái hiện thành công bức tranh ngày xuân ở nông thôn Việt Nam, với những gam màu tươi sáng và không khí ấm áp, sôi nổi.

2. Giới thiệu về tác giả Đoàn Văn Cừ

2.1. Tiểu sử tóm tắt

• Tên thật: Đoàn Văn Cừ
• Năm sinh – năm mất: (1913 – 2004)
• Quê quán: Làng Đô Lương, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, Việt Nam.

Đoàn Văn Cừ sinh ra và lớn lên trong một gia đình nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ. Cuộc đời ông gắn bó mật thiết với quê hương, với cảnh sắc làng quê Việt Nam. Điều này giải thích vì sao trong sáng tác của Đoàn Văn Cừ, hình ảnh làng quê, thôn xóm, cảnh sinh hoạt bình dị luôn được khắc họa nổi bật và vô cùng chân thực.

2.2. Con đường thơ ca

• Đoàn Văn Cừ bắt đầu làm thơ từ thời kỳ phong trào Thơ Mới (1932 – 1945).
• Ông được biết đến với giọng thơ miêu tả giàu hình ảnh, gợi cảm, thường xoay quanh thiên nhiên, thôn làng, nét đẹp sinh hoạt ở vùng quê Bắc Bộ.
• Tác phẩm tiêu biểu: Chợ Tết, Đường về, Gái quê,…

2.3. Phong cách nghệ thuật

• Miêu tả chi tiết, giàu chất hội họa: Thơ của Đoàn Văn Cừ thường được ví như bức tranh đa sắc màu, khiến người đọc “nhìn thấy” rõ khung cảnh qua trang thơ.
• Tình cảm chân thành, mộc mạc: Ngôn ngữ thơ mộc mạc, gần gũi với người nông dân.
• Âm hưởng vui tươi, lạc quan: Nhiều bài thơ của ông toát lên niềm vui, sự phấn khởi và gắn bó sâu sắc với cuộc sống lao động của người dân quê.

Chợ Tết là minh chứng tiêu biểu cho khả năng miêu tả ngoại cảnh tinh tế cùng tình yêu làng xóm, quê hương nồng đượm của Đoàn Văn Cừ.

3. Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Chợ Tết

3.1. Bối cảnh thời đại và cuộc sống

Bài thơ Chợ Tết được sáng tác trong giai đoạn phong trào Thơ Mới đang phát triển rực rỡ (1932 – 1945). Đây là thời kỳ văn học Việt Nam có nhiều đổi mới về tư duy nghệ thuật, phong cách sáng tác. Các nhà thơ không chỉ viết về những đề tài lãng mạn, cá nhân, mà còn hướng về đời sống dân tộc, trong đó có cảnh quê hương, thôn xóm.

Đối với Đoàn Văn Cừ, ông tìm thấy nguồn cảm hứng bất tận từ chính cuộc sống nông thôn nơi ông sinh ra. Không gian phiên chợ Tết – một nét đẹp văn hóa truyền thống – trở thành đối tượng miêu tả độc đáo, khắc họa không khí tưng bừng, rộn ràng mỗi độ xuân về ở làng quê Bắc Bộ.

3.2. Lý do sáng tác

1. Tôn vinh phong tục truyền thống: Chợ Tết là một nét văn hóa lâu đời, nơi người dân chuẩn bị, trao đổi hàng hóa, chia sẻ niềm vui ngày xuân. Đây cũng là lúc hội tụ nhiều hình ảnh đẹp về con người, cảnh vật.
2. Ghi lại kỷ niệm và phong cảnh làng quê: Tác giả muốn lưu giữ những ký ức tuổi thơ, những vẻ đẹp mộc mạc, chân chất của quê hương, đặc biệt là khoảnh khắc trước thềm năm mới.
3. Thể hiện tinh thần Thơ Mới: Chợ Tết phản ánh khát khao của người nghệ sĩ trong việc khơi dậy vẻ đẹp cuộc sống thường ngày, đồng thời bộc lộ tâm hồn lạc quan, yêu đời dù xã hội đương thời có nhiều biến động.

3.3. Thời gian và nguồn cảm hứng

Mặc dù không có tài liệu ghi chép chính xác về năm sáng tác, nhưng giới nghiên cứu cho rằng Chợ Tết ra đời trong khoảng cuối thập niên 1930, khi Đoàn Văn Cừ vừa khẳng định được phong cách riêng. Bối cảnh làng quê Nam Định, nơi tác giả sinh sống, trở thành chất liệu đầy cảm hứng để ông vẽ nên bức tranh phiên chợ ngày Tết.

4. Phân tích chi tiết bài thơ Chợ Tết

Dưới đây là phần phân tích chi tiết Chợ Tết theo từng khía cạnh nổi bật. Để thuận tiện, chúng ta sẽ tập trung vào bốn nội dung cốt lõi: bức tranh thiên nhiên, bức tranh con người, nghệ thuật miêu tả màu sắc – âm thanh, và ý nghĩa văn hóa sâu xa ẩn sau hình ảnh chợ Tết.

4.1. Bức tranh thiên nhiên buổi sớm ngày Tết

Ngay ở những dòng thơ đầu tiên, Đoàn Văn Cừ đã khắc họa thiên nhiên sớm mai tuyệt đẹp, vừa thơ mộng vừa rực rỡ:

“Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi,
Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh.”

1. Màu sắc của trời và mây
   • “Dải mây trắng đỏ dần”: gợi tả một buổi bình minh khi mây trắng bắt đầu chuyển sang sắc hồng, đỏ. Đây là dấu hiệu ngày mới bắt đầu, tràn đầy sinh khí.
   • Từ ngữ “đỏ dần” diễn tả sự chuyển động nhẹ nhàng, biến đổi mượt mà của thời gian.
2. Không khí trong lành, ấm áp
   • Hình ảnh “sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh” cho thấy màn sương đang phủ nhẹ làng quê, tạo cảm giác êm dịu, thanh sạch.
   • “Ôm ấp” mang sắc thái nhân hóa, khiến sương trở nên gần gũi, bao bọc những căn nhà nhỏ bé, ấm cúng.
3. Vai trò cảnh vật
   • Thiên nhiên ở đây không tĩnh lặng mà ngập tràn sức sống. Đây cũng là khung nền tuyệt vời để phiên chợ Tết đầy sắc màu, âm thanh bước vào.
   • Cách miêu tả của Đoàn Văn Cừ gợi liên tưởng tới một bức tranh sơn dầu rực rỡ, nơi màu đỏ, hồng, lam hòa quyện thành gam màu ấm áp.

4.2. Không khí rộn ràng, tấp nập của người đi chợ

Sau khi vẽ nên phông nền thiên nhiên, tác giả chuyển sang miêu tả dòng người nô nức đi chợ:

“Trên con đường viền trắng mép đồi xanh,
Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết.”

1. Sự đông vui, tấp nập
   • “Người các ấp” chỉ bà con từ nhiều làng, ấp khác nhau cùng đổ về một nơi, tạo nên khung cảnh rộn ràng, vui như trảy hội.
   • Từ “tưng bừng” nhấn mạnh không khí lễ hội, háo hức của người dân khi đi sắm Tết.
2. Hình ảnh con đường ngày xuân
   • “Con đường viền trắng mép đồi xanh”: Chi tiết này cho thấy tác giả quan sát rất tinh tế. Đồi xanh cỏ non, con đường đất có thể còn vương sương, tạo viền trắng mờ ảo.
   • Ý tứ cho thấy khung cảnh nông thôn vùng trung du, đồi núi thoai thoải, càng làm nổi bật vẻ đẹp thiên nhiên trong mùa xuân.
3. Con người mang nét hân hoan, phấn khởi
   • Đi chợ Tết không chỉ để mua sắm mà còn là dịp gặp gỡ, sum họp, chia sẻ niềm vui sau một năm lao động vất vả.
   • Nét đặc trưng này được tác giả thể hiện qua cách mô tả cử chỉ, trang phục (áo mới, quần mới), tiếng cười nói râm ran.

4.3. Sự hòa quyện của màu sắc, âm thanh, hình ảnh

Trong Chợ Tết, ta dễ dàng nhận ra chất hội họa và chất nhạc quện vào nhau:

1. Màu sắc
   • Tác giả dùng nhiều gam màu tươi sáng: trắng, đỏ, lam, xanh, vàng… tạo nên bức tranh đầy sức sống.
   • Những sắc màu này không tách rời mà đan cài, hòa lẫn, ví như “đồi xanh”, “mây trắng”, “sương hồng lam”…
2. Âm thanh
   • Tiếng cười nói của người đi chợ, tiếng vó ngựa, tiếng rao hàng, tiếng gọi nhau… Tất cả tạo nên một bản hòa tấu rộn ràng, đặc trưng cho không khí chợ ngày Tết.
   • Ẩn sau những âm thanh ấy là niềm vui, niềm tin vào tương lai.
3. Hình ảnh con người
   • Từ những người nông dân, bà cụ già, em bé, đến những gánh hàng, đôi quang gánh nặng trĩu… Tất cả được tác giả khắc họa cụ thể, chi tiết.
   • Thủ pháp liệt kê (người mang gà, người dắt lợn, kẻ gánh lúa,…) giúp người đọc “nhìn thấy” sự phong phú, đa dạng của phiên chợ.
4. So sánh, nhân hóa
   • Đoàn Văn Cừ dùng nhiều phép tu từ, khiến cảnh vật và con người như hòa làm một. Ví dụ: “Dải mây trắng đỏ dần…”, “Sương hồng lam ôm ấp…”
   • Những câu thơ này làm tăng tính gợi hình, gợi cảm, vừa thể hiện sự tinh tế trong quan sát.

4.4. Ý nghĩa văn hóa – xã hội ẩn sau hình ảnh chợ Tết

1. Nét đẹp truyền thống
   • Chợ Tết là một trong những phong tục độc đáo của người Việt, nơi mà mọi người hẹn nhau mua sắm, trao đổi hàng hóa trước thềm năm mới.
   • Đây còn là dịp để bà con gặp gỡ, thăm hỏi, củng cố tình làng nghĩa xóm.
2. Tinh thần lạc quan, đoàn kết
   • Dù cuộc sống vất vả, ngày Tết vẫn là dịp để mọi người hướng đến niềm vui, quên đi nỗi lo toan thường nhật.
   • Tác giả nhấn mạnh sự hòa thuận, gắn bó trong cộng đồng qua những chi tiết “tưng bừng”, “vui vẻ kéo hàng”.
3. Giá trị nhân văn
   • Bài thơ gợi nhắc chúng ta về tình quê hương, nỗi nhớ cội nguồn.
   • Ngay cả khi xã hội có nhiều biến động, không khí ấm áp, nghĩa tình của chợ Tết vẫn tồn tại, trở thành điểm tựa tinh thần của người dân quê.

4.5. Giá trị nghệ thuật và giá trị nhân văn

1. Giá trị nghệ thuật
   • Bút pháp tả cảnh ngụ tình: Đoàn Văn Cừ không chỉ miêu tả cảnh vật một cách khách quan, mà còn lồng ghép cảm xúc yêu quê, yêu đời, tạo chiều sâu cho bức tranh.
   • Kết cấu chặt chẽ: Bài thơ khởi đầu bằng khung cảnh thiên nhiên, sau đó mở rộng sang cảnh người đi chợ, rồi trở lại chiêm nghiệm tổng quát.
   • Ngôn ngữ giàu hình ảnh: Tác giả lựa chọn từ ngữ giản dị, mộc mạc nhưng cô đọng, gợi hình, gợi cảm.
2. Giá trị nhân văn
   • Chợ Tết ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn con người Việt Nam: chịu thương, chịu khó, lạc quan và giàu tình yêu thương.
   • Hướng người đọc đến việc trân trọng, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, phong tục tốt đẹp của dân tộc.
   • Khơi gợi niềm tự hào dân tộc, ý thức gìn giữ bản sắc quê hương.

5. Kết luận

Chợ Tết của Đoàn Văn Cừ không chỉ là một bài thơ tả cảnh đơn thuần, mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống của người Việt. Qua những bức tranh thiên nhiên, bức tranh con người, tác giả đã vẽ nên khung cảnh nô nức, ấm áp ngày xuân ở vùng quê Bắc Bộ, đồng thời ẩn chứa thông điệp sâu sắc về tình yêu quê hương, niềm tin và lạc quan trong cuộc sống.

1. Tính thời đại: Dù được viết trong giai đoạn Thơ Mới, đến nay, Chợ Tết vẫn còn nguyên giá trị. Nó giúp thế hệ sau hiểu hơn về phong tục ngày Tết của cha ông, về không khí chuẩn bị Tết nơi thôn xóm ngày xưa.
2. Bài học văn hóa: Qua bài thơ, người đọc cảm nhận được sức sống bền bỉ, tinh thần gắn kết của người nông dân Việt Nam. Những hình ảnh tươi sáng, sinh động trong phiên chợ Tết như một lời nhắc nhở về vẻ đẹp trường tồn của hồn quê.
3. Ý nghĩa giáo dục: Tác phẩm khuyến khích thế hệ trẻ trân trọng cội nguồn, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, luôn giữ tinh thần lạc quan, yêu thương cộng đồng.

Chợ Tết xứng đáng được xem là một trong những bài thơ hay nhất về đề tài nông thôn, góp phần làm giàu thêm bức tranh văn học Việt Nam. Khi gấp lại trang thơ, ta như nghe văng vẳng tiếng cười nói, tiếng vó ngựa, tiếng gánh hàng rộn ràng của bà con đi chợ Tết, và cảm nhận rõ hơn tấm lòng tha thiết với quê hương đất nước của tác giả Đoàn Văn Cừ.